Türkiye’de toprak tuzlulaşması nedeniyle oluşan tarımsal kaybın belirlenebilmesi için tuzdan etkilenen alanların düzey...

Türkiye’de toprak tuzlulaşması nedeniyle oluşan tarımsal kaybın belirlenebilmesi için tuzdan etkilenen alanların düzey ve yayılım alanlarının ulusal tarım politikası ve ekonomisi için yüksek duyarlılıkla saptanması gerekmektedir *Kurak Bölge Tuzluluk Tipleri -Artezyen tuzluluğu: iki geçirimsiz tabaka arasındaki basınçlı ve tuzlu yer altı suyunun herhangi bir çatlaktan veya açılan bir kuyudan yüzeye çıkması sonucu oluşan tuzluluktur. (Woods, 1996). -Temas/ Meyil değişim tuzluluğu: Taban suyunun eğimli arazilerin eteklerindeki düz kısımlardan yüzeye çıkması sonucu oluşan tuzluluktur. (Woods, 1996). -Sel yarıntı tuzluluğu: Üstteki tuzu yıkanmış tabakanın sel tarafından aşındırılması sonucu alttaki tuz biriken tabakanın yüzeye çıkması sebebiyle oluşan tuzluluktur. (Woods, 1996). -Çöküntü tabanı tuzluluğu: Çöküntü tabanlarında yüksek taban suyunun kapillarite ile yüzeye çıkması sonucu oluşan bir tuzluluktur. (Woods, 1996). -Aşınma tuzluluğu: Uzun yıllar sonunda çeşitli sebeplerle üst toprak katmanının aşınması sonucu oluşan tuzluluktur. (Woods, 1996). -Bataklık kenarı tuzluluğu: Bataklık kenarlarında bataklık sularının toprak altından yan ve düşey yönde kapillarite etkisiyle hareket etmesi sonucu bant şeklinde oluşan tuzluluktur. (Woods, 1996). TUZLULUK TİPLERİ Kanal sızıntılarının sebep olduğu tuzluluk: Gerek sulama ve gerekse drenaj kanallarında meydana gelen sızıntılar uzun süre sonunda buharlaşmanın da etkisiyle kanal civarında tuz birikmesine sebep olabilmektedir. (Woods, 1996). Sulama uygulamalarının sebep olduğu tuzluluk: Tuz içeriği yüksek sulama suyu kullanılması nedeniyle oluşan tuzluluk. Aşırı sulama nedeniyle yer altı su tablasının yükselmesine neden olarak meydana gele tuzluluk. Sulama uygulamalarının neden olduğu tuzluluk (Woods, 1996) ISLAHI Tuzlu toprakların ıslahında başlıca yöntemler şunlardır. * Drenaj Sistemlerinin Kurulması Tuzlu toprakların büyük çoğunluğunda taban suyu oldukça yüksektir. Uygun yerlere açılacak açık veya kapalı drenaj kanalları taban suyunun kritik derinliğin altına düşmesini sağlayabilir (Terry, 1997). * Uygun Su İdaresi Sulama amaçlı kullanılacak suyun içinde en fazla 1000 ppm tuz bulunmalıdır. Bunun üzerindeki tuz konsantrasyonları toprak yüzeyinde veya içinde buharlaşmanın etkisiyle birikmeye sebep olabilir (Terry, 1997). Tuzlu topraklarda düşük tuz içeren su kullanımı yanında sulama zamanının ve yönteminin doğru belirlenmesi de ıslah açısından önemlidir. Zira salma sulama yöntemiyle ve sıcak saatlerde yapılan sulama hem sızma yoluyla taban suyunu yükseltecek, hem de hızlı buharlaşma sebebiyle yüzeyde tuz birikmesine neden olacaktır. Bu yüzden tuzlu topraklarda en uygun sulama zamanı buharlaşmanın en az olduğu gece saatleri ve en uygun sulama yöntemi de damla sulama yöntemidir (Kwiatowsky, 1998). Bir diğer husus tuzlu su içeren drenaj ve sulama kanallarındaki sızmaların önlenmesidir. Böylece kanal çevresindeki tuz birikmesi önlenebilir (Woods, 1996). *Yıkama Tuzlu topraklar tuz içeriği 1000 ppm'den az olan sulama suyuyla her yetiştirme sezonundan önce hektara 500 mm su ilave etmek suretiyle yıkanabilir. Şu da gözden uzak tutulmamalıdır ki tuz içeriği 1000 ppm olan bir sulama suyuyla sulama yapılsa dahi hektara 500 mm suyla toplam 5000 kg tuz ilave edilmektedir. Ayrıca yıkama işleminin uygulanabilmesi için çok iyi bir drenaj sisteminin varolması gerekir (Terry, 1997). TUZLU TOPRAKLARIN İDARESİ Drenaj Sağlanmalıdır : Tuzlu toprak idaresinde temel unsur drenaj sağlanmasıdır. Zira yüksek taban suyu bitki kök bölgesinin suyla kaplı olması demektir. Buda bitkilerin sağlıklı bir şekilde büyümesini engeller. Mevcut tuz periyodik olarak süzülmelidir : Böylece tuz içeriği düşürülerek bitkilerin istediği yetişme ortamı temin edilebilir (Terry, 1997). Tuza dayanıklı bitkiler yetiştirilmelidir : Tuzlu toprak kullanımında en ekonomik ve yaygın yöntem budur. Toprağın tuz içeriği tespit edilerek ona uygun bitkiler yetiştirilmelidir. Toprakların tuzluluk seviyelerine göre bitkilerin tepkisi aşağıdaki gibidir.(Aydemir, 1992). Tuzluluk, E.C. (25oC'de mmhos/cm) Bitki Tepkisi 0-2 Çok az tuzlu Tuzluluk etkisi çoğunlukla ihmal edilebilir 2-4 Az tuzlu Çok duyarlı bitkilerin ürün verimleri düşebilir 4-8 Tuzlu Birçok bitkinin ürün verimi düşer 8-16 Çok tuzlu Tuza dayanıklı bitkiler normal ürün verebilir > 16 Aşırı tuzlu Tuza çok dayanıklı birkaç bitki ürün verebilir. Tuza dayanıklılık açısından bitkiler şöyle sınıflandırılabilir (Terry, 1997; Aydemir, 1992). - Yüksek dayanımlı bitkiler : Şekerpancarı, pamuk, arpa - Orta dayanımlı bitkiler : Üzüm, buğday, ayçiçeği, kaba yonca - Düşük dayanımlı bitkiler : Kızıl yonca, baklagiller, turunçgiller, çeltik, mısır. Düşük tuz içerikli su kullanımı : Düşük tuz içerikli su kullanımı toprağın ıslahına yardım edeceği gibi bitkilerin suyu daha kolay kaldırmasını da sağlar. Bu da bitki besin elementlerinin bitkiye daha kolay geçmesini sağlar. Bitkinin dikim yerine dikkat edilmelidir : Özellikle karık sisteminde tuz birikimi karıkların tepelerinde yoğunlaşır. Bu sebeple bitkiler karıkların yan yüzeylerine dikilmelidirler. TUZLULUĞUN KAYNAKLARI *Okyanuslar: Okyanuslara birleşen delta ovaları,gel-git olayları, deniz serpintileri ve tuzlu suyun arazilere ulaşması ile, * Ana materyal: Daha önce deniz tabanı olup jeolojik olaylar sonucu suyu çekilen bölgelerde uzun yıllar tuzlu deniz suyuna maruz kalan deniz orijinli kayaların, ana kayada mevcut olan tuzların, sular ve diğer bazı fiziksel ve kimyasal etkilerle ayrışmaları ile, *Topografya ve arazi drenaj durumu: Kapalı havzalar, taban suyu akışını engelleyen geçirimsiz tabakaların sebep olduğu yüksek taban suyu, taban suyunun kapillar yükselmesi ve buharlaşma ile, kurak ve yarı kurak bölgelerde, yetersiz yağış sebebiyle, tuzların yıkanması ve taban suyuna karışması zordur ve çoğu zaman yer altı sularının açık denizlere ulaşamaması sebebiyle, Sulama suyu kalitesi: Belli zamanda belli hacimdeki suyun bıraktığı toplam tuz miktarı olan tuz yükünün fazla olması ile, Sulama *Kültürel işlemler: Aşırı ve hatalı sulama ve aşırı gübre kullanımı ile; *Tek tip (Monokültür) tarım: Tek tip ürün yetiştirilmesi sonucu topraklarda tuz yoğunluğu artar ve tuzluluk meydana gelir. sonuç Türkiye’de tarım yapılan ve yapılmayan alanların önemli bir kısmı tuzluluk etkisinde kalmaktadır. Türkiye’de sulamaya uygun olan 12,5 milyon hektarlık arazinin, il toprak kaynakları envanterine göre, yaklaşık 1.5 milyon hektarında tuzluluk ve alkalilik, 2,8 milyon hektarında ise drenaj sorunu bulunmaktadır. Bu durum, Türkiye’de sulamaya uygun arazilerin yaklaşık yüzde 32.5’inde tuzluluk, alkalilik ve drenaj sorunları olduğunu göstermektedir. Bitki çeşidine göre verim kayıplarına neden olan toprak tuzluluğu, taban suyu seviyesindeki değişim ve yapılan kültürel uygulamalara göre yıllar içinde değişim gösterebilmektedir. Bazen yıl içerisinde bile toprak profilinin farklı yerlerine tuz hareketi artma ve azalma gösterebilmektedir. 1966-1971 yılları arası 1.518.722 ha, 2000 yıllarda 1.355.819 hektar olduğu bildirilen tuzdan etkilenen alanlardan sonra ülke genelinde bir çalışma yapılmamış veya bazı ovalarda araştırmalarla yapılmış ise de ülkesel boyutta eski bilgilerle ilişkilendirilerek yayınlanmamıştır. Toprak tuzluluğundaki bu değişim bitki çeşidine göre verimi farklı şekillerde etkilemektedir. Bu nedenle toprak tuzluluğunun alansal ve bitki kök bölgesi boyunca meydana gelen değişimini doğru olarak belirlemek, ürün deseni seçimi ve iyileştirme çalışmaları için gerekli verilerdir. Tarımsal sulama alanları her yıl artan Türkiye’de toprak tuzlulaşması nedeniyle oluşan tarımsal kaybın belirlenebilmesi için tuzdan etkilenen alanların düzey ve yayılım alanlarının ulusal tarım politikası ve ekonomisi için yüksek duyarlılıkla saptanması gerekmektedir. Ülke düzeyinde toprak kaynaklarının tuzluluk seviyelerinin belirlenmesi için yeni haritalamaların yapılması ürün deseni seçimi ve ıslah çalışmalarına yön verilmesi açısından gerekmektedir. (BİTTİ) Kaynaklar:
  • Aydemir, O., 1992. Bitki Besleme ve Toprak Verimliliği. Atatürk Üniversitesi Yayınları. No: 734. Erzurum.
  • Ergene, A., 1982. Toprak Bilgisi. Atatürk Üniversitesi Ziraat Fakültesi Yayınları.
  • Serkan Sezen Ziraat Yüksek Mühendisi