Uzlaştırmaya ilişkin ilkeler temel ilkeler: Her şeyden önce uzlaştırmacılık sisteminde gizlilik, tarafsızlık, iradilik ve güven unsurları vardır ve sistemin temelini oluşturarak büyük önem taşımaktadır. Basit suçlar için öngörülmüş olduğundan, pek çok kişinin karşı karşıya kaldığı bir sistem olup, tüm vatandaşları yakından ilgilendiren bir konudur. Bu tür bir olayla karşı karşıya kalmayan vatandaş neredeyse yok gibidir.
Uzlaştırma öncelikle, şüpheli veya sanık ile mağdur veya suçtan zarar görenin özgür iradeleri ile kabul etmeleri ve karar vermeleri hâlinde gerçekleştirilir. Bu kişiler anlaşma yapılana kadar iradelerinden vazgeçebilirler. Anlaşma ve anlaşmama kararı alma yönünde tümüyle kendi iradeleri ile hareket etmeleri esastır. Ayrıca, uzlaştırma süreci, şüpheli veya sanık ile mağdur veya suçtan zarar görenin temel hak ve hürriyetlerine uygun olarak, menfaatlerinin korunması esası gözetilerek yürütülür. Her iki tarafın da hak menfaatleri korunmaktadır. Ne mağdura ve ne de şüpheli veya sanığın menfaatlerine öncelik tanınması olanaksızdır. Taraflara dengeli ve eşit mesafede bir yaklaşım söz konusudur. Uzlaştırmaya katılan şüpheli, sanık, mağdur veya suçtan zarar gören ile kanuni temsilcileri müzakereler sırasında, Kanun’un tanıdığı temel güvencelere sahiptir. Tüm iş ve işlemler yasal mevzuat çerçevesinde yürütülür. Ayrıca şüpheli, sanık, mağdur, suçtan zarar gören veya bu kişilerin kanuni temsilcileri Türkçe bilmiyorsa veya engelli ise Kanun’un 202’nci maddesi hükmü uyarınca gerekti tüm destek yine uzlaştırmacılık büroları tarafından sağlanır. Gerekirse uzlaştırmacı bu şahısların adreslerine gidebilir veya engelli şahsın gelebileceği bir ortamın belirlenmesi kararı verebilir. Tarafların ekonomik ve fiziksel durumlarına uygun görüşme ortamlarının temin edilmesi esastır. Tarafların bir arada olmasının uzlaştırmayı güçleştirme ihtimali bulunması durumunda ayrı ayrı görüşmeler yapılmak ve görüşme neticesi tarafların tekliflerini birbirine iletmek suretiyle de uzlaştırmacı, görüşme sürecini tamamlayabilir. Ancak, uzlaştırma belgesine tarafların ve yasal temsilcilerinin ıslak imzalarının alınması zorunludur. Uzlaştırma sürecine başlanmadan önce şüpheli veya sanık ile mağdur veya suçtan zarar gören; hakları, uzlaşmanın mahiyeti ve verecekleri kararların hukukî sonuçları hakkında bilgilendirilir. Uzlaşma veya uzlaşmama durumunda karşı karşıya kalabileceği hususlar hakkında uzlaştırmacı tarafından taraflara bilgi verilir. Şüpheli veya sanık ile mağdur veya suçtan zarar görenin yaşı, olgunluğu, eğitimi, sosyal ve ekonomik durumu gibi belirgin farklılıklar, uzlaştırma sürecinde göz önüne alınır. Reşit olmayanlar, yaşı küçük olanlar, mutlaka ebeveynleri yani velisi olan şahıs tarafından temsil olunur. Çeşitli nedenlerle kısıtlı olanların ise kısıtlılık durumuna göre vasileri vasıtasıyla temsil edilmeleri esastır.
Uzlaştırmacı görevi sebebiyle kendisine verilen bilgi ve belgelerin gizliliğini korur. Taraflardan birinin verdiği gizli bilgi ve belgeleri verenin iznini almadan veya kanunen zorunlu olmadıkça diğer tarafa açıklayamaz. Gizliliği koruma yükümlülüğü uzlaştırmacının görevi sona erdikten sonra da devam eder. Uzlaştırmacı müzakerelere başlamadan önce taraflara; uzlaştırmanın temel ilkelerini, kendisinin tarafsızlığını, uzlaştırma süreci ve sonuçlarını, uzlaştırmacı ile tarafların uzlaştırmadaki işlevlerini, gizlilik yükümlülüğünü açıklar ve onların süreci anlamalarını sağlar. Uzlaştırmacı tarafların, hüküm ve sonuçlarını bilerek ve özgür iradeleriyle uzlaşmalarını sağlayacak uygun tedbirleri alır. Tarafların serbest iradelerini kullanmalarını engelleyebilecek bir ortam olması durumunda, görüşmelerin uygun ortamda yapılmasını temin edecektir. Bunun için, uzlaştırma büroları içerisinde, adliyede, uzlaşma görüşmelerinin yapılacağı güvenli ortamlar bulunmaktadır. Taraflar bu ortama davet edilmek suretiyle güvenli bir ortamda iradelerini ortaya koyabilirler.Basit suçlar için öngörülmüş olduğundan, pek çok kişinin karşı karşıya kaldığı bir sistem olup, tüm vatandaşları yakından ilgilendiren bir konudur.
Arabulucu Avukat Nurdan Heris
