Menkes hastalığı, bakır metabolizmasındaki bozukluklarla karakterize edilen, nadir görülen bir genetik hastalıktır. X kromozomuna bağlı bir hastalık olan Menkes hastalığı, özellikle erkeklerde ciddi nörogelişimsel bozukluklara yol açar. Hastalığın klinik belirtileri arasında nörolojik gerilik, saçlarda kırılganlık ve kıvırcıklık, gelişimsel gecikmeler, kas zayıflığı ve zihinsel engellilik bulunur. Bu hastalık, bakırın hücreler içinde doğru şekilde taşınamaması sonucu ortaya çıkar ve vücutta bakır eksikliğine bağlı bir dizi patolojik değişikliğe neden olur.
GENETİK YATKINLIK
Menkes hastalığının temel genetik kökeni, X kromozomunda bulunan ATP7A genindeki mutasyonlarla ilişkilidir. ATP7A geni, bakırın hücre içindeki taşınmasında ve depolanmasında kritik bir rol oynayan bir proteini kodlar. Bu protein, bakırın vücut hücrelerinde, özellikle sinir hücreleri, bağ dokusu ve karaciğer gibi organlarda doğru bir şekilde depolanmasına ve taşınmasına olanak tanır. ATP7A genindeki mutasyonlar, bu proteinin işlevini engeller ve böylece bakırın hücreler arasında etkili bir şekilde taşınamamasına yol açar. Sonuç olarak, vücutta bakırın eksikliği ve çeşitli organlarda birikmesi meydana gelir. Bu durum, özellikle merkezi sinir sistemi, bağ dokusu ve kardiyovasküler sistem gibi kritik organlarda hasar oluşumuna neden olur. Bakırın sinir hücrelerinde yeterince bulunamaması, nörolojik gelişim bozukluklarına yol açar ve beynin normal işlevlerini yerine getirmesini zorlaştırır. Menkes hastalığının erkek bireylerde daha yaygın görülmesi, X kromozomunda bulunan ATP7A geninin yalnızca bir kopyasının olması nedeniyle daha belirgin hale gelir. Kadınlarda ise iki X kromozomu olduğundan, tek bir sağlıklı ATP7A genine sahip olmak, genellikle hastalığın etkilerini önler. Ancak, bazı durumlarda kadınlar da taşıyıcı olabilir ve hastalığı hafif düzeyde yaşayabilirler. Bu genetik yatkınlık, hastalığın ailesel geçişini ve pransını etkileyen önemli bir faktördür.
MOLEKÜLER PATOGENEZ
Menkes hastalığının moleküler temeli, bakırın vücutta doğru şekilde taşınamamasıyla bağlantılıdır. Bakır, birçok enzimin doğru işlevini sürdürebilmesi için gereklidir ve bu enzimler sinir iletimi, bağ dokusu yapımı ve antioksidan savunma gibi önemli fonksiyonlar için kritik rol oynar. ATP7A proteininin düzgün çalışmaması, bakırın hücreler arası taşınmasını engeller ve bu da bakırın eksikliği veya birikmesine yol açar. Bu durum, nörolojik gelişimi etkiler, çünkü bakır, beyin ve omurilikteki sinir hücrelerinin düzgün çalışması için elzemdir. Ayrıca, bakırın eksikliği bağ dokusunu zayıflatarak, kas zayıflığı ve doku bozulmalarına yol açar.
Menkes hastalığının tedavisi, genellikle bakır takviyeleriyle başlar. Ancak, tedavi başlangıcındaki yaş, tedaviye yanıtı büyük ölçüde etkiler. Erken dönemde başlanan tedavi, semptomların iyileşmesine yardımcı olabilir ve yaşam kalitesini artırabilir.
