NASA'nın James Webb Uzay Teleskobu (JWST) ve Chandra X-ışını Gözlemevi tarafından elde edilen verilerle yapılan araştırmalarda, gök bilimciler evrenin ilk dönemlerine ait olan ve en hızlı madde tüketen süper kütleli bir kara delik keşfetti. Büyük Patlama'dan yalnızca 1,5 milyar yıl sonrasına tarihlenen ve kuramsal madde tüketim sınırının 40 katına kadar çıkan bu kara delik, “LID-568” adıyla tanımlandı.
LID-568: Evrenin İlk Kara Deliklerine Yeni Bir Bakış
Uluslararası Gemini Gözlemevi ile ABD Ulusal Bilim Vakfı (NSF) NOIRLab tarafından gerçekleştirilen çalışmada, gök bilimci Hyewon Suh liderliğindeki ekip, evrenin erken dönemlerindeki bu süper kütleli kara deliği saptadı. Science Daily dergisinin haberine göre, kara deliğin, olağanüstü bir hızla madde yutarak büyümesi, evrenin ilk oluşumlarına dair değerli ipuçları sundu.
Chandra ve JWST Verilerinden Çarpıcı Bulgular
Çalışma kapsamında, Chandra X-ışını Gözlemevi’nin 4 bin 16 X-ışını kaynağı incelendi. LID-568 adı verilen kara deliği saptamak için James Webb Uzay Teleskobu'nun kızılötesi verilerinden yararlanıldı. Özellikle NIRSpec adı verilen hassas kızılötesi spektrometre, bu kara deliğin çevresindeki parlak X-ışını yayan gök adayı gözlemledi.
Kara Deliğin Beslenme Hızı ve Eddington Limiti Üzerindeki Aşırı Artış
Kara deliğin çevresindeki parlaklık ve güçlü gaz çıkışları, gök bilimcilerin dikkatini çeken en önemli bulgular arasında yer aldı. LID-568’in kütle artışının, sadece tek bir hızlı birikim dönemi sırasında gerçekleşmiş olabileceği belirtiliyor. Eddington Limiti olarak bilinen teorik sınırın 40 katı madde yutan bu kara delik, bir kara deliğin yutabileceği maksimum madde ve sıcaklığın oluşturduğu dengeyi aşan beslenme hızıyla şaşırtıcı bir sonuç ortaya koydu.
Süper Kütleli Kara Deliklerin Kökeni Üzerine Yeni Görüşler
Araştırmacılar, bu keşfin süper kütleli kara deliklerin nasıl oluştuğuna dair farklı teorilere yeni bir boyut kattığını düşünüyor. Bu kara delikler, evrenin ilk yıldızlarının ölümü veya gaz bulutlarının çökmesi sonucu oluşan kara delik "tohumlarından" evrimleşmiş olabilir. Hyewon Suh, “Süper Eddington birikimli bir kara deliğin keşfi, kütle büyümesinin önemli bir kısmının tek bir hızlı beslenme dönemi sırasında meydana gelebileceğini gösteriyor” dedi.
Güçlü Gaz Çıkışları Kara Delik İçin “Tahliye Vanası” İşlevi Görüyor
Araştırmanın bir diğer önemli bulgusu ise kara delikten yayılan güçlü gaz çıkışlarının kara deliğin aşırı enerji üretimi karşısında bir denge sağladığı yönünde. Araştırmanın ortak yazarlarından Julia Scharwachter, “Bu olağanüstü durum, Eddington Limiti'nin üzerindeki hızlı beslenme mekanizmasının, evrenin bu kadar erken dönemlerinde çok ağır kara deliklerin varlığına bir açıklama getirebilir” şeklinde konuştu.
LID-568'in bu özellikleriyle, Eddington Limiti’nin aşılabileceği ve aşırı birikim sonucu oluşan yüksek enerjiyi tahliye ederek sistemin dengede kalmasını sağlayabileceği düşünülüyor. Araştırmanın sonuçları, Nature Astronomy dergisinde yayımlandı. Bu çığır açan keşif, evrenin ilk dönemlerindeki kara deliklerin oluşum ve gelişim süreçlerine dair yeni ve derinlemesine bilgiler sunmaya devam ediyor.
