Birinci dünya savaşı dönemi İzmir tarihi araştırmaları Necmi Ülker’in 1983 yılına Askeri Tarih seminerinde sunduğu “İzmir Sancakkalesi ve şehitliği” tebliğiyle başlamıştır. 2015 yılında Celal Öcal “Birinci Dünya Savaşında İzmir Savunması “Kitabını yayımlamış; Maltepe Askeri Lise öğrencileri Rasim Kahraman, Fetullah Şahan’ın hazırladıkları “Çanakkale Savaşlarının bilinmeyen yönü, savaşın ön sözü İzmir Körfezi Müdafaası” Tarih projesi TÜBİTAK yarışmasında ödül kazanmış, 17’nci Türk Tarih Kongresi’nde “103 yıldır bilmediğimiz gerçek, itilaf donanmasının İzmir’i işgal girişimi” tebliği sunulmuş, “Dünya Savaşı’ndan Kurtuluşa İzmir” kitabı yayımlanmıştır. TRT Haber “İzmir’in bilinmeyen destanı Sancakkale savunmasını” haber programını hazırlamıştır.
Birinci Dünya savaşı dönemi İzmir tarihi ile ilgili çok önemli yeni bilgiye ulaşılmıştır. Avusturalya harp dairesi tarafından hazırlanan Çanakkale Boğazındaki düşman savunma hatlarına yapılan saldırıları araştırmayla görevli komisyon raporu İzmir Yenikale ile ilgili çok önemli fotoğrafları içermektedir. Birinci Dünya savaşı sonunda ilan edilen Mondros mütarekesi ardından Çanakkale ve İzmir’de bulunan Türk savunma mevzileri İtilaf güçleri tarafından işgal edilir. İşgalciler başarılı savunmamızın inceliklerini öğrenmek istemektedir. Bir heyet olarak Çanakkale, Gelibolu ve İzmir’de savaş alanlarında dolaşırlar. Mevzilerimizi toplarımızı, araç gereçlerimizi, bataryalarımızı incelerler ve fotoğraf çekerler. Topladıkları bilgileri gizlilik kaydı ile 1919 yılında yayımlarlar. Rapor gizlilik süresi bitiminden sonra Emre Alpaslan’ın dikkatini çeker ve bizimle paylaşır. Kendisine çok teşekkür ediyoruz.
Bu rapor Çanakkale ve İzmir’deki savunma mevzilerimizi anlatan en eski tarihi tespit olur. Zaman içinde Çanakkale ve İzmir’deki bulgularımızın envanteri olma özelliği de kazanır. Gördüğünüz fotoğraflar İzmir’deki savunma mevzilerimizin 1919 yılındaki durumunu yansıtmaktadır. Eser, İzmir’in Yenikale merkezli savunmasını, Yenikale ve çevresinin tarihi savaş alanı olduğunu görmek istemeyen çevrelere cevap niteliğindedir. Sadece Çanakkale’yi değil İzmir de tanıtmaktadır.
‘EŞSİZ BİRER BELGE NİTELİĞİNDE’
İzmir ve Çanakkale tarihi savaş alanlarımızdaki Gazi toplarımız gerektiği gibi korunamamıştır. Bu durumun ilk sebebi 1919-1922 arasında kontrolun yabancılarda olduğu dönem ve Cumhuriyet döneminde süre gelen ihmal ve yasaklardır. Rapor 1656 yılında inşa edilen İzmir Sancakkale’nin Birinci Dünya savaşı döneminde yaptığı büyük hizmetin de kanıtıdır. Eser, ilgilenilmediği için kayıp olan birçok savunma mevziimizi tanıtan eşsiz belge niteliğindedir. Bugün yeri bilinmeyen “Bademlik, Çiftlik, Muin-i Zafer, Klizman, Zeytinlik, Yenikale” Gazi bataryalarımızın yerlerinin bulunması bu bilgilerle mümkün olacaktır. Emre Alpaslan’ın paylaştığı bir başka belge; İzmir’de süre gelen Yunan işgali faciasının 9 Eylül 199 günü sonlandırılmasının ardından İzmir’e giren Birinci Ordu Komutanı Ferik Nurettin Paşa’nın 14 Eylül 1922 de Garp Cephesi Komutanlığına gönderdiği yazıdır. İlgili yazı da İzmir Narlıdere, Güzelbahçe hattına uzun menzilli topların yerleştirilmesiyle İzmir Körfezini koruma altına alan tedbirlerin öncelikle alındığıdır. Söz konusu top bataryalarının yerlerinin nerede olduğu araştırma konusu olmalıdır. Hiçbir resmi kaynakta adından söz edilmeyen bu sebeple, 368 yıldır meçhul kalan Sancakkale (Yenikale) müze olarak halkın ziyaretine açılmalıdır.
