Zollinger-Ellison sendromu (ZES), pankreas ve ince bağırsağın üst kısmında (duodenum) gastrinom adı verilen tümörlerin gelişimi ile karakterize edilen nadir bir hastalıktır. Bu tümörler gastrin adı verilen bir hormonun aşırı üretimine yol açar ve bu da mide asidi üretiminde artışa neden olur. Sonuç olarak, şiddetli peptik ülserler, reflü ve sindirim sorunları ortaya çıkar. Hastalığın moleküler ve genetik temelleri, ZES'in klinik yönetiminde ve tedavisinde kilit rol oynar.
MOLEKÜLER TEMELLER
Zollinger-Ellison sendromunun moleküler mekanizmasında başlıca rolü gastrin hormonu oynar. Gastrin, mide paryetal hücrelerine hidroklorik asit (HCl) salgılamaları için sinyal gönderen bir polipeptid hormondur. Normal koşullarda gastrin üretimi vücutta sıkı bir kontrol altındadır ve yemekle birlikte salgılanır. Ancak ZES'de, gastrinomlar kontrolsüz gastrin üretimine neden olur ve bu da aşırı mide asidi üretimi ile sonuçlanır.
Bu aşırı asit üretimi, mide ve duodenumdaki mukozal bariyeri aşındırarak, ülserler ve mukozal hasar ile sonuçlanır. Ayrıca, gastrin reseptörlerinin uyarılması sadece mide asidi üretimini değil, aynı zamanda gastrointestinal sistemdeki diğer hücresel süreçleri de etkileyerek tümör oluşumuna katkıda bulunabilir. Bu mekanizma, ZES'in sindirim sistemindeki zarar verici etkilerinin temel moleküler mekanizmasını oluşturur.
GENETİK TEMELLER
Zollinger-Ellison sendromu, sporadik vakalar dışında, genetik yatkınlıkla da ilişkili olabilir. ZES vakalarının yaklaşık yüzde 25'i, Multipl Endokrin Neoplazi Tip 1 (MEN1) sendromuyla bağlantılıdır. MEN1, endokrin bezlerinde tümör oluşumuna neden olan otozomal dominant geçişli bir genetik hastalıktır.
MEN1 sendromu, MEN1 geni mutasyonlarından kaynaklanır. Bu gen, 11. kromozomda bulunur ve menin adı verilen bir tümör baskılayıcı proteini kodlar. MEN1 genindeki mutasyonlar, menin proteininin fonksiyon kaybına yol açarak hücre büyümesi ve bölünmesini kontrolsüz hale getirir. Sonuç olarak, pankreas, paratiroid ve hipofiz bezlerinde tümör oluşumu meydana gelir. MEN1 ile ilişkili gastrinomlar ZES hastalarında yaygındır ve bu genetik mutasyon, hastalığın gelişiminde kritik bir rol oynar.
MEN1 VE SENDROM İLİŞKİSİ
MEN1 sendromuna sahip bireylerde gastrinomlar daha sık görülür ve Zollinger-Ellison sendromuna yatkınlık oluşturur. Bu bireylerde gastrinomların gelişme riski yüksektir ve bu tümörler genellikle pankreasta veya ince bağırsağın duodenum bölümünde ortaya çıkar. MEN1 sendromunda, hastalarda birden fazla endokrin bezinde tümörler bulunabilir, bu da tedavi stratejilerini karmaşıklaştırır.
Zollinger-Ellison sendromu vakalarının çoğu sporadik olup genetik bir yatkınlık göstermez, ancak MEN1 mutasyonuna sahip kişilerde hastalığın gelişme olasılığı önemli ölçüde artar. MEN1 mutasyonu taşıyan ailelerde genetik test ve tarama, erken teşhis ve uygun yönetim için kritik öneme sahiptir.