Sürdürülebilir yeşil destinasyon kavramı, turizm odaklı olarak Birleşmiş Milletler Sürdürülebilir Kalkınma Amaçları’na ulaşmada çevresel etkilerin yanı sıra sosyal ve ekonomik etkileri de kapsayarak önemli bir araç niteliğindedir. Yeşil destinasyonlar ve yeşil turizm işletmeleri; bıraktıkları en az düzeydeki etki ile sürdürülebilir gelecek için önem sahibi olmaktadırlar (Kayı, Küresel Yeşil Destinasyon Standartları ve İyi Uygulama Örnekleri, 2021). Bu bağlamda, yeşil destinasyonlar, diğer destinasyonlara kıyasla çevre üzerinde turizm dolayısıyla ortaya çıkan negatif etkiyi minimum düzeye indirmeye çalışırlar.
Sürdürülebilir yeşil destinasyon kavramı, turizm odaklı olarak ele alındığında, Birleşmiş Milletler Sürdürülebilir Kalkınma Amaçları’na ulaşma hedefini taşıyan, çevresel etkilerin yanı sıra sosyal ve ekonomik etkileri de içerecek bir anlayış içinde hareket eden, kapsayıcı bir araç niteliğinde olması nedeni ile önem taşır.
Yeşil destinasyon ve ilişkili olduğu çerçeve kavramların ortaya çıkış süreci sürdürülebilirlik kavramının sorgulanması ile başlamıştır. 1987 yılında Dünya Çevre ve Kalkınma Komisyonu (WCED) tarafından üretilen ve Brundtland Raporu’ olarak da bilinen “Ortak Geleceğimiz” adlı raporda sürdürülebilir kalkınma, gelecek nesillerin kendi ihtiyaçlarını karşılama becerisinden tanımlanmıştır.
Yeşil destinasyon kavramını yakinen ilgilendiren çerçeve kavramlar sürdürülebilir turizm, döngüsel turizm, sorumlu turizm, eko turizm, green conventions diğer adıyla event greening, yeşil oteller ve restoranlardır. (Kayı, Küresel Yeşil Destinasyon Standartları ve İyi Uygulama Örnekleri, 2021).
Bir destinasyonun yeşil destinasyon olarak adlandırılabilmesi için bazı niteliklere sahip olması gerekir. Bu nitelikler, alanda çalışmalar yürüten kurumsal yapılarca belirlenmiş ve yeşil destinasyon standartları olarak ortaya çıkmıştır.
Yeşil Destinasyon Vakfı standartları
Yeşil Destinasyonlar Vakfı Standartları, Avrupa Eko ve Tarımsal Turizm Merkezi (ECEAT) ile Avrupa Kıyı ve Deniz Birliği’nin (EUCC) inisiyatifleri ile ortaya çıkmış, temelinde sürdürülebilirliği değerlendiren bir standartlar bütünüdür. Küresel düşün yerel hareket et, güçlü yerel ekonomi ve şeffaflık olmak üzere üç prensibe bağlı olan Yeşil Destinasyonlar Vakfı Standartları bu prensipler ile ortak yerel hedeflere dayalı stratejik yaklaşımı, yerel işletmeler ile yerel topluluk arasında sinerji yaratmayı ve eylemlere karşı açıklığı hedefler.
Hollanda merkezli Yeşil Destinasyon Vakfı’nın, destinasyonların “yeşil sertifika” sahibi olabilmesi için hazırladığı bir rehber bulunmaktadır. Bu rehbere göre belirli standartların yerine getirilmesi gerekmektedir. Akreditasyon sertifikasyonu ile korunan alanlar ve bölgeler ile yerel topluluklar hedeflenmektedir. Sertifikasyon için toplamda 6 ana temayı kapsayan 100 standart bulunmaktadır. Bu ana temalar; destinasyon yönetimi, doğa, manzara ve hayvanlar, çevre ve iklim, kültür ve gelenek, sosyal refah, iş ve misafirperverliktir.
Destinasyon yönetimi standardı taahhüt ve organizasyon; planlama ve geliştirme; izleme ve raporlama; yasal ve etik uyum kategorileri altında değerlendirilmektedir.
●Taahhüt ve organizasyon kategorisi; sürdürülebilirlik koordinatörü, yönetim yapısı, vizyon, eğitimli koordinatör ve turizm sektörü katılımını kapsayan değerlendirme ölçütleridir. Sürdürülebilirlik koordinatörü sürdürülebilir destinasyon yönetimi kapsamında gerekli sorumlulukları yerine getirip raporlayan ve uygulayan kişi olarak faaliyetlerini sürdürür. Yönetim yapısı, destinasyonun yönetiminin boyut ve ölçek olarak koordineli bir şekilde sürdürülebilir turizm destinasyonu adımlarını hem finansal hem de yönetimsel olarak yerine getirebilecek kapasitesi olup olmaması ile ilgilidir.
● Planlama ve geliştirme kategorisi; destinasyon varlık envanteri, mevcut durum değerlendirmesi ya da diğer adıyla turizm etki değerlendirmesi, turizm politikası, planlama süreçlerinin şeffaflığı, turizm eylem planı, eylem planında yer alan paydaşlar, ziyaretçi yönetimi ve finansal stratejiyi kapsayan değerlendirme ölçütleridir.
● İzleme ve raporlama kategorisi; göstergeler, inceleme ve değerlendirme, düzeltici önlemler, iletişim, kayıtlar, yönetim raporlaması ve kamu raporlamasını kapsayan değerlendirme ölçütleridir.
● Yasal ve etik uyum kategorisi; yasal gereksinimlere genel bakış, yasal uyum, etik kod, yolsuzluk, uyumsuzluk ve adil rekabet ile sorumlu kamu alımlarını kapsayan değerlendirme ölçütleridir.
Doğa, manzara ve hayvanlar standardı doğa ve koruma, doğa ve hayvan deneyimi, yer şekilleri ve manzara kategorileri altında değerlendirilmektedir.
● Doğa ve koruma kategorisi; doğanın ve doğal kaynakların korunması, egzotik türler ve yaban hayatın korunması, turizmin doğa üzerindeki etkilerinin izlenmesini kapsayan değerlendirme ölçütleridir.
● Doğa ve hayvan deneyimi kategorisi; sorumlu doğa ve yaban hayatı deneyi ile turizmde tutsak hayvanları kapsayan değerlendirme ölçütleridir
● Yer şekilleri ve manzara kategorisi; tek başına bir değerlendirme ölçütüdür.
Çevre ve iklim standardı arazi kullanımı ve kirlilik, su yönetimi, sürdürülebilir hareketlilik, atık ve geri dönüşüm, enerji ve iklim değişikliği ile iklim değişikliğine uyum kategorileri altında değerlendirilmektedir.
● Arazi kullanımı ve kirlilik; çevresel riskler, hava kirliliği, gürültü, ışık kirliliği ve arazi kullanımı ile planlamasını kapsayan değerlendirme ölçütleridir.
● Su yönetimi; su kaynağı, su kalitesini izleme, su kalitesi yanıtı ve atık su arıtmayı kapsayan değerlendirme ölçütleridir.
● Sürdürülebilir hareketlilik; yumuşak hareketlilik, toplu taşıma, seyahat ve iklim ile karbon telafisini kapsayan değerlendirme ölçütleridir.
● Atık ve geri dönüşüm; katı atık azaltma, atık ayırma, atık bertarafını kapsayan değerlendirme ölçütleridir.
● Enerji ve iklim değişikliği; azaltılmış enerji tüketimi ve azaltılmış fosil yakıt bağımlılığını kapsayan değerlendirme ölçütleridir.
● İklim değişikliğine adaptasyon; kategorisi tek başına bir değerlendirme ölçütüdür. Kültür ve gelenek standardı kültürel miras ile insanlar ve gelenek kategorileri altında değerlendirilmektedir.
● Kültürel miras; kültürel mirasın korunması, kültürel eserlerin korunması ve turizmin kültür üzerindeki etkilerinin yönetilmesini kapsayan değerlendirme ölçütleridir.
● İnsanlar ve gelenek; soyut miras ile özgünlüğe saygıyı kapsayan değerlendirme ölçütleridir.
Sosyal refah standardı insan onuru, toplum katılımı, yerel ekonomi ve sağlık ile güvenlik kategorileri altında değerlendirilmektedir.
● İnsan onuru; yeniden yerleşim, yerli ve yerel haklar, yerli fikri mülkiyet, insanların korunması, kanunların kamuya açıklanması ve insan haklarının izlenmesini kapsayan değerlendirme ölçütleridir.
● Toplum katılımı; sakinlerin planlamaya dahil olması, sakinlerin sürdürülebilir turizm hakkında bilgilenmesi, paydaşların katkıları, sakinlerin memnuniyeti ve toplumun güçlendirilmesini kapsayan değerlendirme ölçütleridir.
● Yerel ekonomi; özel sektör katkısının optimize edilmesi, yerel ürün ve hizmetlerin teşvik edilmesi, ekonomik etkilerin izlenmesi ve sosyo-ekonomik kalkınmayı kapsayan değerlendirme ölçütleridir.
● Sosyal etki; sosyal etkileri optimize etme, gayrimenkul kullanımı ve mevsimselliği kapsayan değerlendirme ölçütleridir.
● Sağlık ve güvenlik; sağlık, güvenlik önlemi ve müdahale, sağlık ve güvenlik izleme ile kriz ve acil durum müdahalesini kapsayan değerlendirme ölçütleridir.
İş ve misafirperverlik standardı iş katılımı, bilgi ve pazarlama ile ağırlama kategorileri altında değerlendirilmektedir.
● İş katılımı; sürdürülebilirlik standartları, sertifikalı kuruluşların yayınlanması, su tüketimi, atık su arıtma, katı atık, enerji ve sera gazı, eşit ve adil istihdam, tur rehberi uygulama kuralları, ürün geliştirmeyi kapsayan değerlendirme ölçütleridir.
● Bilgi ve pazarlama; saygılı tanıtım, doğru tanıtım, hassas yerlerde ziyaretçi davranışı, ziyaretçilere sürdürülebilirlik bilgisi, çevirmen bilgisi ve yeşil destinasyon değerlendirmesini kapsayan değerlendirme ölçütleridir.
● Ağırlama; ziyaretçi izleme, ziyaretçi memnuniyeti, ziyaretçi anketinde sürdürülebilirlik ve erişilebilirliği kapsayan değerlendirme ölçütleridir.
Turizmde Yeşil Fikirler Projesi günümüzde sunduğu kategoriler ile bir standartlar bütünü sunmaktadır.
Su
Su kategorisi kapsamında çamaşırların yeniden kullanım programları ve çamaşırların minimizasyonu, su denetimi ve kıyaslama, su tüketiminin izlenmesi, su sistemi denetimi ve bakımı, su borularının yeterli yalıtımı, verimli su armatürlerinin montajı, akış kısıtlayıcılar, havuz bakımı, bahçeler için yerli bitkilerin seçilmesi, tuvaletlerde kullanılan suyun azaltılması, yağmur suyu ve gri su geri dönüşümü ile yeşil alanların bakımı bulunmaktadır.
● Çamaşırların yeniden kullanım programları ve minimizasyonu; havlu ve yatak örtülerinin yeniden kullanımının sağlanılması ile ilgili kriterdir. Bu kriter konuklara net bilgi verilmesi, yeterli büyüklükte havlunun sunulması ve personel eğitimi ile sağlanır.
● Su denetimi ve kıyaslama; su kullanımının ölçümlenmesi ile ilgilidir. Konuk ve gece başına kullanım, toplam tüketim ve misafir gece sayısı ile kıyaslanır.
● Su tüketiminin izlenmesi; temizlik personeli tarafından musluk ve tuvaletlerin günlük kontrolü ile su sızıntılarının önüne geçilmesi ve boru bağlantıları ile ilgili periyodik kontrollerdir.
● Su sistemi denetimi ve bakımı; vanalar, borular, boru izolasyonu, havalandırıcılar ve ısı eşanjörleri gibi ekipmanların düzenli olarak teknik ekip tarafından denetlenmesi ve hasar görmüş olanların bakım görmesidir.
● Su borularının yeterli yalıtımı; ısı transferi sırasında enerji israfını en aza indirmek için tüm su boruları yeterince yalıtımlı olması ile ilgili standarttır.
● Verimli su armatürlerinin montajı; daha verimli armatür türlerinin yüksek tasarruf potansiyeli ve nispeten yüksek değiştirme sıklığında olmasıdır.
● Akış kısıtlayıcılar; daha yüksek akış hızı hissi yaratmak için valften çıkarken genişleyen ve daha yüksek bir ıslatma verimliliği elde etmek için daha az sıçrama oluşturan basınçlı su akışına hava verilmesi ile ilgili standarttır.
● Havuz bakımı; başta taşan ve sıçrayan suyu toplamak ve yeniden sirküle etmek için havuzun etrafına drenaj bariyerleri monte edilmesi olmak üzere tasarrufu artıran birçok başka havuz ile ilgili standarttır.
● Bahçeler için yerli bitkilerin seçilmesi; bölgenin iklimine uyum sağlamaları, bitkinin, ihtiyaç duyduğu güneş ışığı saatleri, su tüketimi ve hastalık veya böcek istilasına karşı direnç gibi kriterlerin göz önüne alındığı standarttır.
● Tuvaletlerde kullanılan suyun azaltılması; tuvaletlerin düzenli olarak kontrol ve bakımı ile ilgili kriterdir.
● Yağmur suyu ve gri su dönüşümü; bu tür suların tuvaletler ya da bahçe için kullanımı ile ilgili kriterdir.
● Yeşil alanların bakımı; yeşil alanların arıtılmasında kimyasal kullanımın sınırlanması ve doğru bitki kombinasyonlarını seçilmesi ile ilgili kriterdir.
Yeşil destinasyon ana temaları
1. Yönetişim
Yönetişim ana temasının destinasyon yönetimine verimli bir şekilde katkı sağlaması amacıyla sürdürülebilir yönetişim yapısı, destinasyon stratejisi, kapasite yönetim politikası ve saydam sürdürülebilirlik raporlaması standartları belirlenmiştir.
● Yönetişim teması altında yer alan sürdürülebilir yönetişim yapısı standardı, destinasyonun ölçeğine uygun olarak finanse edilen bir yapıya sahip, sürdürülebilirlik konusunda eğitimli ve toplumsal cinsiyet eşitliği perspektifini taşıyan bir ekip tarafından paydaşlarla istişare içinde, sürdürülebilirlik ilkelerini entegre eden bir destinasyon yönetiminin kurulmasını amaçlar.
● Çevresel, estetik, sosyal, kültürel, ekonomik, kalite, sağlık ve güvenlik konularını ele alan güncel, kamuya açık, çok yıllı bir turizm politikasının veya stratejisinin oluşturulması bu temanın destinasyon stratejisi standardına yöneliktir.
● Kapasite yönetim politikası standardı ile destinasyonun doğal, kültürel ve sosyal varlıkları üzerindeki turizm etkilerini optimize etmek için yeterli ziyaretçi yönetiminin sağlanması hedeflenmektedir.
● Destinasyon sürdürülebilirlik göstergeleri ve gelişmelerinin izlenerek kamuoyuna rapor edilmesi ve toplumsal cinsiyete duyarlı bir izleme sisteminin periyodik olarak gözden geçirilmesi yönetişim temasının bir diğer standardı olan saydam sürdürülebilirlik raporlamasını işaret eder.
Çevre
Yeşil destinasyonlar için önemli bir tema olan “çevre” kapsamında, tanımlanmış çevresel riskler, standartları belirlenmiştir. Bütünleşik su yönetimi, karbon ayak izine müdahale ve atık geri dönüşümü standartları belirlenmiştir.
● Tanımlanmış çevresel riskler ile, çevresel risklerin sürdürülebilir turizm kapsamında ele alınarak belirlenmesiyle yapılacak çalışmaları yönlendirici bir standart oluşturulmuştur.
● Destinasyonun su kaynakları ve kullanımının yönetilmesi ve izlenmesi, turizm işletmelerinin su kullanımının bölge sakinlerinin su ihtiyaçlarını tehlikeye atmamasının sağlanması temanın Bütünleşik Su Yönetimi standartlarının amaçları arasındadır.
● Karbon ayak izini ölçmeyi ve en aza indirmeyi amaçlayan bir stratejinin oluşturulması ile destinasyonda karbon ayak izine müdahale standardının gerçekleştirilmesi amaçlanmaktadır.
● Atık geri dönüşümü standardının uygulanmasıyla tüm katı atıkların azaltılması, ayrıştırılması ve geri dönüştürülmesi, geri dönüştürülen atığın toplam atığa oranının en az yüzde 50’ye çıkarılması hedeflenmektedir.
Küçükköy için yeşil destinasyon standartları
Balıkesir’in Ayvalık ilçesinde yer alan ve Enerji Verimliliği Konusunda Bilincin Artırılması SENTRUM) Projesi için yeşil destinasyon olma yolunda pilot alan olan Küçükköy için 6 ana tema çerçevesinde standartlar belirlenmiştir. Standartlar belirlenmesinde alanda yapılan analizler yönlendirici olmuştur. Bu analiz sonuçları ile Küçükköy hakkında genel bilgilendirmeye aşağıda yer verilmiştir:
Yılda bir milyon turisti ağırlayan Ayvalık’ta gelecek vadeden bir turizm destinasyonu olan Küçükköy (Yeniçarahori); sanat, doğa ve kültürel doku anlamında yapısal değerler taşıyan, bu bağlamda özellikle kültürel yapı ve sanat ile günümüzde turizm açısından bir destinasyon haline gelmiş geleneksel Ege kasabası niteliğindedir. bulunmakta olup orijinal özellikleri mimari kimlikleri bozulmadan yenilenen yapılar günümüzde Küçükköy’de Rum mimarisinin hakim olduğu 400’e yakın taş ev, 3 kilise, 3 manastır müze, galeri ve sanat atölyeleri olarak hizmet vermektedir.
Küçükköy etrafındaki doğa değerleri arasında Ayvalık Tuzla, Küçükköy Deresi, Küçükköy Akdeniz Ekosistemi, Şeytan Sofrası Sulak Alanı, Ayvalık Adaları Tabiat Parkı, Madra Dağı, İda Madra Jeoparkı, Kozak Yaylası öne çıkmaktadır. Kültürel değerleri arasında ise Küçükköy’e 60 kilometre mesafede İzmir il sınırları içerisinde yer alan Bergama UNESCO Çok Katmanlı Kültürel Peyzaj Alanı, Ege, Girit ve Midilli kültürlerinin şekillendirdiği Cunda Adası, Ayvalık Endüstri Peyzajı ile UNESCO’nun dikkatini çeken Ayvalık, Geleneksel Boşnak Teferiç Şenlikleri ve Boşnak Kültürü yer almaktadır. Organik ve geleneksel zeytin tarımı, çam fıstığı üretimi, Boşnak süt ürünleri yetiştiriciliği bölgenin agro-kültürel değerleri arasındadır.
Kaynak: Nazlı Kayı- Enerjisa ve Sabancı Üniversitesi iş birliğinde “Sürdürülebilir Yeşil Destinasyon Modeli Oluşturulması” Projesi kapsamında “Yeşil Destinasyon Modeli Raporu”.