Spinal Müsküler Atrofi (SMA), motor nöronların kaybına bağlı olarak kas güçsüzlüğüne ve atrofisine yol açan genetik bir hastalıktır. Bu durum, genellikle bebeklik döneminde belirti gösterir ve hareket kabiliyetini ciddi şekilde etkiler. SMA, otozomal resesif bir şekilde kalıtılır ve dünya genelinde nadir hastalıklar arasında yer alır.
Genetik temel
SMA, SMN1 (Survival Motor Neuron 1) genindeki mutasyonlardan kaynaklanır. SMN1 geni, motor nöronların hayatta kalması için gerekli olan SMN proteinini üretir. Bu protein eksik veya yetersiz olduğunda, motor nöronlar zamanla ölür ve kaslarda zayıflama görülür. SMA'nın şiddeti, ikinci bir gen olan SMN2'nin kopya sayısına bağlıdır. SMN2, kısmi işlev gören SMN proteinini üretir ve bu da hastalığın seyrini etkiler.
Moleküler açı
SMN proteini, ribonükleoprotein komplekslerinin oluşumu ve motor nöronların sağkalımı için kritik bir rol oynar. Bu protein, snRNP (küçük çekirdekli ribonükleoprotein) kompleksi oluşumunda ve pre-mRNA'nın işlenmesinde görev alır. SMN proteini eksikliği, motor nöronlarda hücresel strese ve apoptoza yol açar. Bu süreç, motor nöronların dejenerasyonuna ve kas dokusunda atrofiye neden olur. SMN2 geni, genellikle eksik bir SMN proteini ürettiği için, SMN1 genindeki mutasyonlar SMA'nın şiddetini belirler.
SMA tipleri
SMA, belirtilerin ortaya çıkma yaşı ve hastalığın şiddetine göre dört ana tipe ayrılır:
1. SMA Tip 1 (Werdnig-Hoffmann hastalığı): En ağır formdur ve doğumdan kısa süre sonra belirti gösterir. Bu tipteki bebekler başlarını tutamaz, oturamaz ve ciddi solunum sorunları yaşar. Yaşam süresi genellikle birkaç yıldır.
2. SMA Tip 2: Bebeklik döneminde ortaya çıkar. Bu tipteki çocuklar oturabilir ancak ayakta duramaz veya yürüyemez. Solunum sorunları ve skolyoz yaygındır.
3. SMA Tip 3 (Kugelberg-Welander hastalığı): Çocukluk veya ergenlik döneminde belirti gösterir. Hastalar yürüyebilir, ancak ilerleyen yıllarda yürüme yetisini kaybedebilir.
4. SMA Tip 4: Yetişkinlik döneminde başlar ve en hafif formdur. Kas güçsüzlüğü hafiftir ve yaşam beklentisi normaldir.
Tanı
Spinal Müsküler Atrofi (SMA) teşhisi, klinik belirtiler, elektromiyografi (EMG) testleri ve genetik testlerle konur. Klinik belirtiler arasında kas güçsüzlüğü, motor gelişim gecikmeleri ve solunum problemleri yer alır. EMG testleri motor nöron ve kasların elektriksel aktivitesini ölçerek hastalığın varlığını doğrular. Genetik testler, SMN1 genindeki mutasyonları tespit eder ve SMN2 geninin kopya sayısını belirleyerek hastalığın şiddetini öngörür. SMA'nın kesin bir tedavisi olmamakla birlikte, çeşitli destekleyici tedavi yöntemleri hastaların yaşam kalitesini artırabilir.
Yaşam kalitesi ve destek
SMA'lı bireyler ve aileleri için fiziksel terapi, solunum desteği, beslenme desteği ve psikolojik danışmanlık gibi multidisipliner yaklaşımlar önemlidir. Bu destekler, hastaların yaşam kalitesini artırabilir ve günlük yaşam aktivitelerini sürdürebilmelerine yardımcı olabilir.