İrem Buse KIRKKAYALI- EGE TELGRAF/ İstanbul’da tarih ve kültür turizminin vazgeçilmez duraklarından biri olan Aya İrini Kilise Müzesi, hem Bizans dönemine hem de Osmanlı İmparatorluğu'na tanıklık etmiş önemli bir yapıdır. Müze Kart geçerli olmamasına rağmen kültür-sanat etkinlikleri ve zengin tarihi geçmişiyle ziyaretçilerin ilgisini çeken Aya İrini, Bizans’ın ilk kilisesi olarak da biliniyor.
Aya İrini Kilisesi’nin Kuruluşu ve Bizans’taki Önemi
İstanbul’un kurucusu Roma İmparatoru I. Konstantin tarafından 4. yüzyılda inşa edilen Aya İrini Kilisesi, Bizans’ın ilk kilisesi olarak kabul ediliyor. Kilisenin adı "Kutsal Barış" anlamına gelen “Hagia Eirene”den geliyor ve Hristiyanlığın barışçıl yönünü simgeliyor. Penelope isimli bir azizenin anısına ithaf edilen kilise, halk arasında mucizevi kurtuluşlarıyla bilinen azize İrini’ye adanmış durumda.
Yangınlar, Depremler ve İmar Süreci
Aya İrini, tarihi boyunca birçok doğal afetin izlerini taşımıştır. Özellikle 532 yılında yaşanan Nika Ayaklanması sırasında çıkan yangında ilk yapısal halini kaybetmiş ve dönemin Bizans İmparatoru I. Justinianus tarafından yeniden inşa edilmiştir. 8. ve 9. yüzyıllarda yaşanan depremler ise yapıda tekrar onarımlar yapılmasını gerektirmiştir. Bu yeniden inşa sürecinde kilisenin özgün Bizans mimarisi korunmuş, avlusunda atrium gibi Roma mimarisine özgü özellikler eklenmiştir.
Osmanlı Döneminde Aya İrini: Askeri Depodan İlk Osmanlı Müzesine
1453 yılında İstanbul’un fethinin ardından Osmanlı İmparatorluğu yönetiminde kalan Aya İrini, camiye dönüştürülmeyip askeri bir depo olarak kullanılmaya başlanmıştır. Fatih Sultan Mehmet tarafından silah deposu olarak işlevlendirilen yapı, 1846 yılında Tophane müşirlerinden Damat Ahmet Fethi Paşa’nın önderliğinde Osmanlı’nın ilk müzesi olarak halka açılmıştır. Silahların yanı sıra, dönemin arkeolojik eserlerinin sergilenmesi ile “Müze-i Hümayun” (İmparatorluk Müzesi) adı altında müze statüsü kazanmıştır.
Aya İrini Günümüzde Bir Kültür-Sanat Mekanı
Günümüzde ise Aya İrini Kilise Müzesi, İstanbul'un Eyüp ilçesinde yer alıyor ve kültürel etkinliklere ev sahipliği yapıyor. Müzede tarihi mozaikler, freskler, geniş nef ve apsis bölümleri ile Bizans mimarisine ait izler korunmuştur. İsa’nın çarmıha gerildiği Golgota Tepesi’ni simgeleyen sembolleri barındıran yapının iç mekanları da dönemin izlerini sergiliyor. Restorasyon çalışmaları sonrası, müze günümüzde konserler, sergiler ve diğer kültürel etkinliklerle halka açılmaktadır.
Ziyaretçilere Tarihte Bir Yolculuk Fırsatı
Aya İrini Kilise Müzesi, İstanbul'un zengin tarihi mirasını yansıtan ender yapılardan biri olarak öne çıkmaktadır. Hem Bizans hem de Osmanlı dönemine dair izleri bünyesinde barındıran bu muhteşem yapı, tarih ve kültür turizmi meraklılarına keyifli bir yolculuk sunmaktadır.