Yaşar Üniversitesi Uluslararası Hukuk Uygulama ve Araştırma Merkezi tarafından düzenlenen ve moderatörlüğünü merkezin müdürü Prof. Dr. Işıl Özkan’ın üstlendiği panele, Ankara Üniversitesi Türk İnkılap Tarihi Enstitüsü’nden Prof. Dr. Temuçin Faik Ertan ve Doç. Dr. Çağla Derya Tağmat ile Dokuz Eylül Üniversitesi Atatürk İlkeleri ve İnkılap Tarihi Enstitüsü’nden Prof. Dr. Fevzi Çakmak konuşmacı olarak katıldı.
LOZAN’DA KAPİTÜLASYONLAR KALDIRILDI, ADALAR VERİLMEDİ
Prof. Dr. Işıl Özkan, Lozan Barış Antlaşması’nın maddelerinden bilgiler aktararak “Lozan Antlaşması’nda Ege Adaları verilmedi. 12 ada, 1912 yılında imzalanan Uşi Antlaşması’yla İtalya’ya verildi. Ancak 1947 yılındaki Paris Antlaşması’yla, 12 ada Yunanistan’a devredildi. Lozan’da bir tek Meis Adası Yunanistan’a verildi. Lozan’da kapitülasyonlar kaldırılmıştır. Öte yandan Boğazlar için ayrı bir Lozan Boğazlar Sözleşmesi yapıldı. Biz Lozan’da asıl istediğimizi alamadık ama Montrö Boğaz Sözleşmesiyle Boğazlar egemenlik altına alındı. Maalesef, bizde hala Lozan’ın gizli maddeleri olduğuna dair dedikodular var. Ancak bunun gerçek olmadığı görüldü. Mustafa Kemal Atatürk, Türkiye’yi barış antlaşmalarıyla çevrelemiş ve ‘Savaş ancak meşru müdafaa ile yapılırsa meşrudur, aksi durumda bu cinayettir’ demiş. Atatürk’ün büyüklüğü burada ortaya çıkıyor” diye konuştu.
Prof. Dr. Temuçin Faik Ertan, “Mustafa Kemal Atatürk’ün 100 yıl önce başladığı noktayı iyi bilmeliyiz. Atatürk’ten sonra gelen lider kim olursa olsun, kendisini onunla mukayese ederken dikkatli olmak zorunda. Atatürk, tüm umutların bittiği bir dönemde Türkiye Cumhuriyeti’ni kurdu. Osmanlı’yı İtilaf Devletleri çökertti ve dağıttı. Atatürk ise yıkılmış Osmanlı Devleti’nin küllerinden Türkiye Cumhuriyeti’ni kurdu. Dil ve din azınlığı göz ardı edilseydi Türkiye Cumhuriyeti Devleti kurulamazdı. Ülkenin bütünlüğünü sağlayan temel anlayış, azınlıkların ırk olarak değil dini olarak ayrı sayılmasıydı” dedi.
LOZAN AYNI ZAMANDA BİZİM İÇ SİYASET BELGEMİZDİR
Türkiye’nin egemenlik haklarını Lozan Antlaşması ile elde ettiğini söyleyen Prof. Dr. Ertan, “Lozan, sadece sınırlarımızı belirleyen bir antlaşma değildir. Lozan, bizim iç siyaset belgemizdir. Kendi bankamızı kurabilmek, vergilerin belirlenmesi gibi unsurlar bağımsız ülkelerin yapacakları işlerdir. Lozan, bize bunu sağlamıştır. Lozan Antlaşması ayağımızın altındaki halı gibidir. Çekersek düşeriz. Lozan’ın sırrı, müzakereler sonucu imzalanmış olması. Sadece bir tarafın istediği bir antlaşma değildir. Tek taraflı antlaşmalar, çok kısa ömürlü oluyor. Lozan’ın çok taraflı oluşu, uzun ömürlü olmasını sağladı, saltanatın kaldırılmasında da etkili oldu” şeklinde konuştu.
“YUNANİSTAN’DA LOZAN İLE İLGİLİ BİR ARAŞTIRMA YOK”
Yunanistan’ın Türkiye’ye karşı tutumu ve Lozan Antlaşması’na bakış açısından bahseden Doç. Dr. Çağla Derya Tağmat ise şunları söyledi: “Bizler, Lozan Antlaşması’nı bugünün şartlarıyla değerlendiriyor olsak da aslında imzalandığı döneme göre değerlendirilmesi gereken ve iki ayrı aşamada gerçekleştirilen bir konferans ve çok ciddi bir diplomasi okuludur. Bu konferans, psikolojik bir savaştır. İsmet Paşa’nın, Lozan’da dönemin Yunanistan Başbakanı Elefterios Venizelos’a karşı sabırlı ve psikolojik olarak güçlü bir şekilde durumu idare etmeye çalıştığını görüyoruz. Lozan Barış Antlaşması imzalandıktan sonra, diğer ülkeler tarafından da çeşitli yorumlar yapıldı. Ortak fikir ise, Türklerin inatçı, uzlaşmadan uzak ve dirayetli olması oldu. Dönemin İngiltere Dışişleri Bakanı Lord George Curzon, memnuniyet aramaktan ziyade Lozan’ı adeta oyun olarak nitelendiriyor. Curzon, konferansta diplomasi dersi vermeye çalıştı. İngiltere’de bir zafer havası hakimdi. Yunan basınında ise ortak fikir birliği, anlaşmanın çok olumlu karşılanmadığı yönündeydi. Lozan Barış Antlaşması ile ilgili Yunanistan’da hiçbir araştırma yok. İlgi çekici olan ise Yunanistan’daki okul kitaplarında Lozan Barış Antlaşması’na neredeyse hiç yer verilmemişken Atatürk’ün hayatına sayfalarca yer verilmesi.”
“BATI’DA KÜÇÜMSENİRKEN BİZDE ‘GÜÇLÜ İSMET’”
Türk mizah basınında Lozan’a oldukça fazla yer verildiğini söyleyen Prof. Dr. Fevzi Çakmak ise, “Lozan’la ilgili pek çok karikatür çizilmiş. Batı kamuoyunda Türklere küçümseyici ve tepeden bakan bir tavır hakimdi. Batı için Türkler, çözülmesi gereken bir sorun olarak görülüyordu. Batıda Türklere böyle bakılıyorken kendi mizah dergilerimizde İsmet Paşa, ‘Yavuz İsmet’, ‘Güçlü İsmet’ şeklinde resmediliyordu. Bu durum bizim hoşumuza gidiyor. Mizah dergilerinde İsmet Paşa, Lozan’da hep rakibiyle güreşen ve onu deviren şekilde lanse ediliyor. 2 Ekim 1923’e kadar işgal kuvvetleri hala İstanbul’da ancak dönemin basını hakikaten yazıyor, çiziyor, dilin kemiği yok. Ayrıca Mustafa Kemal Paşa’nın, İsmet Paşa’ya güç ve destek verdiği gösteriliyor” dedi.
Lozan Barış Antlaşması görüşmelerinin toplamda altı ay sürdüğünü söyleyen Prof. Dr. Çakmak, şunları söyledi:
“Kimse Lozan’ın altı ay olacağını tahmin etmiyor. Batı dünyası, nasıl olsa Türkleri masaya oturtup kısa sürede kendi isteklerimize razı eder istediğimiz konuma getiririz diye düşünüyor. Dışarıdan bakıldığında hep ‘Yenik Türkler’ imajı var. Ama İsmet Paşa, savaş kazanarak o masaya oturdu. 4 Şubat 1923’te devletler, isteklerini İsmet Paşa’ya iletti ve ‘Ya bunları kabul edersiniz ya da gerisini siz düşünün’ dediler. Ama biz orada ‘Bunları kabul etmiyoruz’ dedik. Bu süreçte Lord Curzon ve diğer arabulucular araya girdi ve süreç devam etti. Bu süreçte muhalifler de çok kez resmediliyor mizah dergilerinde. Mesela Vahdettin çok fazla ön plana çıkarılıyor. Çözümsüzlük çok kez yer alıyor. En nihayetinde barış masasında bu durumun çözülememesi durumunda Türk askerinin çözüm sağlayacağı mizah basınında yer alıyor. Lozan, 1. Dünya Savaşı’nın devamıdır ve onun son antlaşmasıdır. Bu süreçte batı kamuoyu, bir an önce savaşın sona ermesini istiyordu. Bu süreç cumhuriyetle taçlanmasaydı, Türkiye, bu coğrafyanın en büyük rol modeli olan ülke ve rejimi olmayacaktı. Başta Atatürk, Baş Delege İsmet Paşa ve Türk heyeti büyük iş çıkarmıştır.”
