İklim bilimine (Klimatoloji) dair temel bilgiler-1

. İklim bilimi ya da klimatoloji, atmosfer içerisinde meydana gelen hava olayları ile yeryüzünde görülen iklim tiplerini inceleyen bilim dalı. Klimatoloji ile ilgilenen bilim insanlarına klimatolog denir. İklim biliminin konusu olan iklim, geniş bir sahada uzun yıllar boyunca görülen atmosfer olaylarının ortalama hâlidir. İklim coğrafi yeryüzünün şekillenmesi ve tüm yaşamı çok yakından kontrol etmektedir. İklim bilimi, hava olaylarını yakından tanımak için fiziğin bir alt dalı olan meteorolojinin verilerinden geniş ölçüde yararlanır. Meteorolojinin yaptığı gözlemleri alır ve insan, canlı yaşamı açısından inceleyerek açıklamaya çalışır. Yeryüzünde görülen başlıca iklim tiplerini, oluşum nedenlerini, özelliklerini ve insan yaşamı üzerine etkilerini, iklim elemanlarını (sıcaklık, basınç ve rüzgârlar, nemlilik ve yağış) konularını inceleyen fiziki coğrafya alt dalıdır. Ortalama 50-100 yıllık hava durumu ortalamaları alınarak iklim hakkında bilgiler oluşturulabilir. DÖRT TEMEL KAYNAK Atmosfer(Havaküre): Yer çekiminin etkisiyle yer küreyi çepeçevre saran ve çeşitli gazlardan oluşan doğal bir ortamdır. İklim olayları bu katmanda gerçekleşir. Bu katmanda meydana gelen olaylar Klimatoloji tarafından incelenir. Bu bilim dalıyla ilgilenen her kimseye Klimatolog denir. Litosfer(Taşküre): Dünyanın kabuklaşmış ve tamamen soğumasıyla katılaşmış dış yüzeydir. Dağ, plato, ova ve vadi gibi yer şekilleri kayaç ve toprakları oluşturan unsurlardır. Litosferde meydana gelen olaylar Jeomorfoloji' 'tarafından incelenir. Bu bilim dalıyla ilgilenen her kimseye Jeomorfolog denir. Hidrosfer(Suküre): Okyanus, deniz, göl, akarsu, kaynak suları, buzullar ve yer altı sularının hepsine verilen isimdir. Yer üstündeki su kaynakları Hidrografya tarafından incelenir. Biyosfer(Canlı Küre): Taş küre, hava küre ve su küre içinde yaşayan canlılardan oluşur. İnsanlar, hayvanlar, bitkiler ve çeşitli mikroorganizmalar biyosferi oluşturan başlıca unsurlardır. ELEMANLAR İklim elemanları çeşitli oranlarda birleşerek bir yerin iklimini oluşturan atmosfer özellikleridir. Güneşlenme, sıcaklık, basınç, rüzgâr, yağış, bulutluluk, buharlaşma, vb. iklim elemanlarıdır. Meteorolojik olayları inceleyip iyice anlayabilmek ve belirli sonuçlara varabilmek için iklim elemanlarının incelenerek yeryüzü ve coğrafî bölgeler için bazı sonuçların çıkarılması gerekmektedir. İklim elemanlarını; oluşumlarını etkileyen faktörler ile şekillenirler. Bu faktörler; enlem etkisi, kara ve denizlerin etkisi, yükseklik etkisi, yer şekilleri etkisi, bitki örtüsü etkisi, deniz akıntıları etkileri ’den oluşmaktadır. BASINÇ Atmosfer çeşitli gazlardan oluşmuştur. Yer çekimi dolayısı ile bu gazların bir ağırlığı vardır. Bazı gazlar atmosferin alt katlarında bazıları da üst katlarında bulunur. Gazların bu durumu sürekli değişir. Atmosfer, hareket halindeki gazların mekanik bir karışımı olarak belirtilebilir. Atmosfer basıncına etki eden faktörler vardır. Genel olarak bu faktörleri ve etkilerini şöyle belirtebiliriz: 1) Yükseklik: Yükseldikçe basınç azalır. Gazların yoğunluğu nedeni ile bu hissedilebilir. Yoğun olan gazlar atmosferin alt katlarında bulunur. Genel olarak her 11 metrede 1 milimetre basıncın azaldığı kabul edilir. 2) Sıcaklık: Sıcaklık arttıkça gazların molekülleri başına düşen enerji payı da artmaktadır. Bu nedenle sıcaklığın fazla olduğu yerlerde hava kütlesinde genleşme ve yukarı doğru yükselme olur. Bu yukarı hareket basıncın düşmesine neden olur. Hava soğuyunca ağırlaşır ve aşağı doğru bir hareket başlar. Bu basıncın artmasına neden olmaktadır. 3) Yoğunluk: Atmosferde gazlarla beraber diğer kirleticiler de bulunmakta ve bunlar basıncı arttırmaktadır. Nem oranı ve toz parçacıkları artarsa, atmosfer basıncı da artacaktır. 4) Enlem: Atmosfer kalınlığı ekvatordan kutuplara doğru gidildikçe azalmaktadır. Diğer değiştirici faktörler göz önüne alınmazsa ekvatordan kutuplara doğru gidildikçe basınç da farklı özellikler arz eder.     5) Yer çekimi: Atmosferi meydana getiren gazların ağırlığı yer çekiminin etkisiyle oluşmaktadır. En ağır gazlar yere yakın kısımda yer alır. Atmosferin yoğunluğu alt kısımlarda bu nedenlerden dolayı daha fazladır. Kutuplar basık ve ekvator daha şişkin olduğundan dolayı kutuplarda yer çekimi ekvatordan daha fazladır.  Kutuplarda enerjinin az olması ve atmosferin soğuması, yer çekiminin fazla olması gibi sebeplerden dolayı sürekli yüksek basınç oluşmaktadır. Ekvatorda ise bunun tersi söz konusudur.   SICAKLIK Atmosfer sıcaklığı incelenirken ısı sözü de sıklıkla kullanılan ve çoğu kez sıcaklıkla karıştırılan bir terimdir. Bu nedenle birbiri ile yakından ilgili olan, fakat nitelik olarak birbirinden farklı olan bu iki terimi iyi anlamak ve doğru kullanmak gerekir. Isı, cisimlerde mevcut potansiyel bir güç (kuvvet), sıcaklık ise bu gücün kinetik olarak ortaya çıkmış durumu veya o gücün etkisidir. Bu bakımdan birbiri ile yakından ilgili ve doğru orantılı olan ısı ve sıcaklık nitelik bakımından birbirinden tümüyle farklıdır. Klimatolojiyi bu enerjinin daha çok etkileri ilgilendirdiği için, havanın ısısı değil sıcaklığından söz etmek gerekir. 1-ISINIYOR Gezegenimizin ortalama yeryüzü sıcaklığı sanayi öncesi döneme göre 1,2 °C daha sıcak. Bu, büyük bir artış gibi durmayabilir ama binlerce insan için yaşam ile ölüm arasındaki fark demek.. IPCC 2018 yılı raporuna göre, hayat fosil yakıtlara bağımlı şekilde bugünkü haliyle devam ederse 2030 yılında 1,5 °C artışa ulaşacağız. Oldukça kompleks bir sistem olan iklim sisteminde büyük çaplı değişiklik ve istikrarsızlıklarla karşı karşıyayız. Bu durumu kısaca özetleyen kanıt 2020 yılının, kayıtların tutulmaya başlandığı 1850’den beri 2016 ile beraber en sıcak yıl olarak tespit edilmiş olması. Hem de küresel düzeyde soğutma etkisi yaratan La Nina’nın yaşandığı yıl olmasına rağmen. (DEVAM EDECEK)