Atatürk Üniversitesi'nden Zerrin Köşklü ve Muhammet Lütfü Kındığılı, Sanat Tarihi Dergisi'nde yayımladıkları kapsamlı bir araştırma ile Erzurum evlerindeki kitabelerin mimari, estetik ve tarihi açıdan taşıdığı önemi vurguladılar. Araştırmaya göre, Erzurum evlerinin kitabeleri, sadece yapıldığı dönemin izlerini taşımakla kalmayıp, aynı zamanda nazara karşı korunma inancı gibi halk inançlarını da yansıtıyor.
Çalışmada, Erzurum evlerinde yer alan 65 kitabe incelendi. XVIII. ve XX. yüzyıllara ait bu kitabeler, hem taş hem de ahşap malzemeyle yapılmış. İncelenen evlerden yalnızca 29'unun kitabesi günümüze ulaşırken, diğerleri zamanla kaybolmuş. Araştırma, bu kitabelerin tasarım, malzeme ve süsleme açısından zengin bir çeşitlilik sunduğunu ortaya koyuyor.
Kitabelerde Tarih ve Geleneksel Estetik Birleşiyor
Erzurum evlerinin kitabelerinde dikkat çeken en önemli özelliklerden biri, kullanılan yazı stili ve bezeme unsurlarının çeşitliliği. Kitabeler, genellikle Mâşâallâh gibi nazara karşı koruyucu ifadeler içeriyor. Bu ifadeler, evin hem dış cephelerinde hem de iç mekanlarında farklı yerlerde karşımıza çıkıyor. Dikdörtgen, kare, kartuş gibi çeşitli çerçeve formlarında, damla, nar, armudi ve ibrik gibi farklı şekillerde tespit edilen kitabeler, sadece metin içeriğiyle değil, aynı zamanda estetik açıdan da önemli birer sanat eseri olarak öne çıkıyor.
İncelenen kitabeler, özellikle taş ve ahşap malzemelerle yapılmış. Taş kitabeler genellikle bölgeye özgü kamber taşından inşa edilmiş ve kabartma tekniği kullanılarak işlenmiş. Ahşap kitabeler ise daha çok evin iç mekanlarında yer alıyor ve buralarda oyma ve kabartma tekniğiyle işlenmişler.
Erzurum Ev Kitabeleri, Kültürel Mirasın Parçası
Kitabelerde yer alan süsleme motifleri, Erzurum’un geleneksel kültürünü yansıtan önemli izler taşıyor. Palmet, çiçek, dal ve yaprak motiflerinin yanı sıra, ay-yıldız, hilal gibi Türk ve Osmanlı kültürüne özgü semboller de kitabelerde sıkça kullanılmış. Ayrıca, S kıvrımları ve yelpazeler gibi desenler, Erzurum evlerinin mimarisindeki zarif estetiği pekiştiriyor.
Araştırmada, bu kitabelerin sadece estetik değil, aynı zamanda tarihsel ve kültürel açıdan da büyük değer taşıdığı vurgulanıyor. Erzurum evlerinin kitabeleri, o dönemin toplumsal yapısı, inançları ve estetik anlayışını belgeleyen önemli unsurlar olarak öne çıkıyor. Ancak, günümüzde geleneksel evlerin kitabelerinin sayısının azaldığı ve zamanla yok olma tehlikesiyle karşı karşıya kaldığı belirtiliyor. Yıkımlar, kaybolmalar, çalınmalar gibi sebeplerle bu değerli belgelerin korunmasının büyük önem taşıdığı ifade ediliyor.