Doğal olarak atıkların sızdırdığı metan gazı var. Metan gazı sera etkisi yapan gazlardan en önemlisi. Bu sera gazı dünyanın ateşini yükseltiyor.
Atık yönetimin ilkeleri
*Az atık üretmek,
*Atıkları geri kazanmak,
*Atıkları çevreye zarar vermeden bertaraf etmek.
Katı atık yönetimin 3 temel ilkesidir.
Çöplerin (atıkların) üretildiği her yerde ayrı ayrı ayıştırılarak biriktirilmesini sağlamakla yükümlüyüz.
*Evlerde mutfakta,
*Okullarda, üniversitelerde,
*İş yerlerinde (Tüm dükkan, mağaza, büro, showrom v.b.)
*Hastanelerde (Tüm klinik, poliklinik, muayhane, büyük veya küçük hastaneler v.b.)
*Alışveriş merkezlerinde (Süpermarket, market, büyük alışveriş merkezleri, sinemalar v.b.),
*Lokanta ve restorantlarda (fast food ve büfe v.b.)
*Fabrikalarda (Her türlü üretimin yapıldığı çöp üreten büyük ve küçük fabrikalar v.b.)
*Sanayi bölgelerinde.
Atık yönetiminde kaba eşyaların geri dönüşüme kazandırılması: Atık getirme merkezleri
Atık yönetiminde depozite iade sistemi
Tudis-Türkiye Depozite Iade Sistemi projesi (2018-2020), Aralık 2020 sonu Türkiye Çevre Ajansı ile birlikte kanunlaştı.
Çöplerimizi, yani atıklarımızı istediğimiz gibi toplayıp da geri dönüşüme kazandıramıyoruz. Kazandıramadığımız için de çöplerimizi gelişigüzel attığımız için de hem ülkemiz çöpe boğuluyor hem de ekonomik değerimiz kayboluyor. Bu da üzüntü verici bir durum.
En önemlisi de depozite sistemininiz esas amacı ve hedefi,çevreye atılan üç ambalaj ki bunlar; çiçek, cam, pet şişe &aliminyum içecek kutuları, çevreyi en çok kirleten atıkların toplanılarak geri dönüşüme, özellikle sanayicimize kazandırılmasıdır. Çünkü sanayicimiz, özellikle plastik ithal ediyor. Hatırı sayılır sanayimiz var. Avrupa’da beşinci, dünyada ikinci sırada plastik sanayimiz var.
Bu insanlara üretimi durdurun diyemeyiz. Yatırımlarını yapmışlar ancak belli bir noktadan sonra da bu insanları, şirketleri frenlemek lazım. Örneğin, çevreci yaklaşım yap, çevreci üretim yap v.b.gibi. Avrupa Birliği bunların şartını koştu.
AB çöp yasasını değiştirdi
*Çöplerin deponi sahaları yoluyla bertarafın 2035 itibarıyla yüzde 10 ile sınırlanması,
*Evsel çöplerin geri dönüşümü için 2035 itibarıyla yüzde 65 bağlayıcı hedef,
*2025-2030 itibarıyla ambalaj hedefleri: Plastikler yüzde 50-55, aliminyum yüzde 50-60, çelik yüzde 70-75; kağıt ve mukavva yüzde 75-85.
*Ölçüm noktasını nihai geri dönüşüm tesisinin girdisine-tüm tasniflerden sonraya taşıyan yeni bir geri dönüşüm hesaplama şekli. Böylece bildirilen geri dönüştürülmüş malzemenin ağırlığından tüm kirlenme/karışma ve kayıplar düşülmek zorunda olacak. Kirli dönüşüm kabul edilmeyecek.
*EPR: Üreticiler yeni Genişletilmiş Üretici Sorumluluğu (EPR) programlarının ve AB programlarının masraflarının yüzde 80’ine kadarını ve mevcut ulusal program masraflarının yüzde 50’sini ödemek zorunda olacak.
19 Aralık 2018’de Avrupa Parlementosu ve Konsey arasında çevredeki belli plastik ürünlerin azaltılmasına yönelik Tek Kullanımlık Plastik Yönetmeliği ile ilgili üçlü bir anlaşmaya varılmıştır.
ÜRÜN YASAKLARI
Madde 5 uyarınca bazı SUP (tek kullanımlık plastik) ürünleri, örneğin çubuklu kulak yemizleme çubukları, çatal-kaşık (çatal, bıçak, kaşık, çin çubuğu), tabaklar, içme pipetleri, karıştırma çubukları, balon çubukları, okso-bozunur plastikler ve genleştirilmiş polistiren (EPS) gıda ambalajları ve kupaları, 2021’den itibaren Avrupa Birliği’nde yasaklandı.
Genişletilmiş üretici sorumluluğu hakkında 8.madde kapsamına giren tek kullanımlık plastik ürünler, bu tek toplanma ve daha sonraki taşıma ve işlenme masraflarını karşılayacaklardır ve bu masraflara çevreye atılmış çöplerin temizlenmesiyle ilgili masraflar ve soruna farkındalık yaratma tedbirlerinin masrafları dahildir.
*Gıda ambalajları,
*Paket ve ambalaj plastikleri,
*İçecek ambalajları, kapak ve tıpalar dahil
*İçecek bardakları ve kupaları,
*Filtreli tütün ürünleri,
*Islak mendiller,
*Balonlar,
*Hafif plastik taşıma torbaları
Tasarım zorunlulukları:
Madde 6, SUP içecek ambalajları için, geri dönüştürülmebilme özelliklerini iyileştirmek ve çevreye sızdırmalarını önlemek üzere, ambalajların kullanım aşamasında kapaklarının ve tıpalarının ambalaja takılı/ilişik kalmasını (yani bağlı olmasını) sağlayacak ürün tasarımı tedbirlerini belirlemektedir. Buna ek olarak ayrıca, 2025 tarihi itibarıyla PET şişelerinde yüzde 25 ve 2030 itibarıyla tüm plastik şişelerde yüzde 30 oranında geri dönütürülmiş madde içeriyor olma hedefi belirlenmiştir.
Ayrı toplama hedefi:
Madde 9, üye ülkelere 2029 tarihi itibarıyla tek kullanım plastik şişeleri kapak ve tıpalarıyla birlikte yüzde 90 oranında geri toplama zorunluluğunu getirmektedir ve 2025 itibarıyla yüzde 77’lik bir ara hedef öngörmektedir. Bu hedefe ulaşmak için bir yöntem olarak depozitolu ambalaj iade modelleri düşünülmektedir.
Diğer tedbirler arasında bazı tek kullanımlık ürünlerin tüketiminde ‘ölçülebilir nicel’azaltma (madde 4) ve aynı zamanda etiketleme gereksinimleri ve bazı farkındalık artırma tedbirleri (madde 7 ) bulunmaktadır.
2025 itibarıyla, üye devletler içecek şişelerinin sadece geri dönüştürülebilir olmaları şartıyla piyasaya sürülebileceğini ve geri dönüştürülmüş ürünleri (EC)1935/20041 uyarınca ilgili gıda ile temaslı uygulamalar için onay aldılarsa, her üretici için ortalama hesaplandığında, en az yüzde 35 oranında geri dönüştürülmüş madde içermesini sağlıyacaklardır.
Türkiye depozite sistemi
Depozite İade Sistemi nedir (DİS)
DİS, içecek ambalajları için tüketiciler tarafından ödenen depozite bedelinin, kullanılmış ambalajın ilgili noktaya iade edilmesi sonrasında tüketiciye geri ödenmesini kapsayan bir sistemdir. DİS sayesinde depozitolu ambalajlar kaynağında temiz bir şekilde toplanarak ekonomik değerini kaybetmeden geri dönüştürebilmektedir.
Depozito Yönetim Sistemi, çevreyi kirletebilecek ürünlerin ve ambalajların ücretine, belirli bir depozito bedeli alınarak, bu ürünlerin kontrolsüz bir şekilde çevreye bırakılması yerine, tüketicilerin katılımıyla kontrol altında ve düzenli bir şekilde toplanmasını sağlayan bir sistemdir. Bu amaçla, ambalaj üreticileri tarafından üretilen cam, pet ve alüminyum ambalajlı içeceklerin ambalajlarının üzerinde taklit edilemeyen özel bir barkod sistemi ve Depozito Yönetim Sistemi (DYS) logosu kullanımı zorunlu hale getirilmiştir. Bu süreçte ambalajlar artık DYS logosu olmadan tek kullanımlık olarak üretilmeyecektir ve ambalaj üreticileri, bu sistemdeki ilk adımın sahibi olarak ambalajlarını bu sisteme uygun biçimde üretmekle mükellef hale gelmiştir.
Depozito Yönetim Sistemi, Çevre, Şehircilik ve İklim Değişikliği Bakanlığı tarafından belirlenen ve belirli bir depozito bedeli alınarak piyasaya sürülen ürünlerin tüketildikten sonra iade alınması ve depozito bedelinin geri ödenmesine dayanmaktadır.
Elemanları :
DİS Operatörü : DİS uygulamasının toplama, taşıma,sayma-balyalama gibi temel operasyonlardan sorumlu paydaşıdır.
DİS Yöneticisi: DİS uygulamasının idari ve teknik gerekliliklerini belirleyen paydaşıdır.
Tüketici: Depozitolu ambalajların DİS Yönetici’sinin belirlediği kurallar doğrultusunda iade noktalarına getirmekten sorumlu DİS paydaşıdır.
Piyasaya süren: Depozitolu ambalajların DİS Yönetici’sinin belirlediği kurallara uymak zorunda olan DİS paydaşıdır.
Parekende satış noktaları: Depozitolu ambalajları satmak ve kullanılmış ambalajları tüketiciden almak ile görevli DİS paydaşıdır.
Hotel-restoran-kafe (HOREKA): Müesselerinde kullanılan ambalajları DİS operatörüne iade etmekle sorumlu DİS paydaşıdır.
Sistemin amacı nedir?
Türkiye'de her yıl Zorunlu Depozito Yönetim Sistemi kapsamı dahilinde yaklaşık 20 milyar tek kullanımlık ambalajın geri kazanımı hedeflenmektedir. Bu ambalajların çevresel etkilerini azaltmak ve ekonomiye kazandırmak amacıyla oluşturulan ve Türkiye Çevre Ajansı tarafından yönetilecek olan Depozito Yönetim Sistemi, en başta sürdürülebilirlik olmak üzere hem çevre kirliliğinin önüne geçmeyi hem de ekonomik olarak kayba dönüşen tek kullanımlık ambalaj üretim sistemini yenileyerek ekonomik olarak da katkı sunmayı amaç edinmiştir.
Faydaları:
* Çevre Koruma ve Sürdürülebilirlik: Depozito Yönetim Sistemi, ambalaj atıklarını etkili bir şekilde azaltmada önemli bir rol oynamakta. Öte yandan geri dönüştürülerek tekrar kullanılabilecek olan ambalajlar sürdürülebilirlik ilkesine öncülük ediyor.
* Tüketiciler için teşvik : İçecek ambalajlarına finansal bir değer eklenmesi ve tüketicinin ambalajdan bir bedel alacağını bilmesi, tüketicilere çevreyi koruma konusunda ilham vererek bu ambalajların geri dönüşümü için teşvik ediyor.
* Toplumsal bilinç ve birlik: Geri dönüşüm, iklim değişikliğiyle mücadelede bireyler ve toplumlar olarak atabileceğimiz en etkili adımlardandır. Ortak bir amaç doğrultusunda bir araya gelerek, dünyamızı / çevremizi koruyabilir ve gelecek nesillere olumlu bir iz bırakabiliriz.
* Ekonomik katkı ve döngü: Depozito Yönetim Sistemi, döngüsel ekonomi girişimi olarak, ambalajların yalnızca “üretilip atılması ve yok olması” bilincinden uzaklaşıp, onları mümkün olduğunca uzun süre ekonomide tutma amacını taşımaktadır.
Depozito Yönetim Sistemi’ne kimler dahildir?
Piyasaya sürenler, darphane tarafından yetkilendirilmiş DYS kapsamındaki etiket ve ambalaj üreticileri, DYS kapsamındaki satış noktaları, DYS işaretli ürünlerin toplandığı aktarma ve doğrulama merkezleri, DYS işaretli ürünlerin geri dönüştürülmesi amacıyla aktarıldığı lisanslı geri kazanım tesisleri ve bu süreçlerde DYS işaretli ürünlerin lojistiğini sağlayacak taşıyıcı firmalar DBYS’nin sistem mükellefleridir.
Sisteme dahil edilen ürünlerin karşılaması gereken fiziksel özellikler:
* Pet şişe ambalaj kuralları:
-Ambalajın en geniş yerinde dış çapı/eni 50 - 130 mm arasında olmalıdır.
-Ambalaj boyu (kapak dahil) 130 - 380 mm arasında olmalıdır.
-Ambalaj kapasitesi/Hacmi 0,10 – 3,01 L arasında olmalıdır.
* Cam şişe ambalaj kuralları:
-Ambalajın en geniş yerinde dış çapı/eni 50 - 120 mm arasında olmalıdır.
-Ambalaj boyu (kapak dahil) 130 - 380 mm arasında olmalıdır.
-Ambalaj kütlesi ≤1,5 kg olmalıdır.
-Ambalaj Kapasitesi/Hacmi 0,10 – 3,01 L arasında olmalıdır.
*Alüminyum kutu ambalaj kuralları:
-Ambalajın en geniş yerinde dış çapı/eni 50-100 mm arasında olmalıdır.
-Ambalaj boyu (kapak dahil) 70 - 240 mm arasında olmalıdır.
-Ambalaj kapasitesi/Hacmi 0,10 – 3,01 L arasında olmalıdır.
Sayıştay, Türkiye Çevre Ajansı’nın 1 Ocak 2022 tarihinden itibaren zorunlu olarak uygulaması gereken depozito yönetiminde saha operasyonlarına yönelik iade noktalarının tam olarak kurulmadığını ve işletilmeye başlatılamadığını tespit etti. Rapora göre, 2023 yılında Çevre ve Şehircilik Bakanlığı Türkiye Çevre Ajansı’na aktarılması gereken geri kazanım katılım payları da, yasada belirlenen tarihlerden daha geç aktarıldı ya da hiç aktarılmadı.
Sayıştay raporunda, “Türkiye Çevre Ajansının hem ileriki yıllarda oluşabilecek finansman sıkıntısına düşmemesi hem de alınabilecek faiz gelirinden mahrum kalmaması için ana gelir kaynağı olan geri kazanım katkı paylarının kanunda belirtilen sürede aktarılması için yapılan çalışmalara devam edilmesi gerekmektedir” ifadelerine yer verildi.
Depozito yönetim sisteminin, Çevre Şehircilik ve İklim Değişikliği Bakanlığı’nca belirlenen ve belirli bir depozito bedeli alınarak piyasaya sürülen ürünlerin kullanılması sonrasında boş ambalajların iade alınması ve depozito bedelinin geri ödenmesine dayalı olarak işleyen bir sistem olduğunun hatırlatıldığı Sayıştay raporunda, Türkiye Çevre Ajansı’nın depozito yönetimin sisteminin kurulması, işletilmesi, izlenmesi ve denetimine yönelik faaliyetlerde bulunmak üzere kurulduğu vurgulandı.
Kaynak : Canan Sakarya-
https://www.ekonomim.com/ekonomi/depozitoda-iade-noktalari-kurulamadi-haberi-769598#google_vignette
Kaynak : Aynur Acar TÜÇEM Yönetim Kurul Başkanı